Historia Oskara Schindlera i jego fabryki jest dobrze znana od czasu, gdy w 1993 roku film Lista Schindlera Stevena Spielberga (który prawie w całości został nakręcony w Krakowie) opowiedział ją milionom widzów. Fabryka Schindlera jest jedną z najczęściej odwiedzanych atrakcji turystycznych w Krakowie, gdyż stanowi ważną część polskiej historii – podaje strona krakow1.one.
Kim był Oskar Schindler?
Oskar Schindler (1908-1974) był niemieckim biznesmenem i członkiem partii nazistowskiej NSDAP. W pewnym momencie uratował około 1200 Żydów, zatrudniając ich w swoich fabrykach (aby mogli uniknąć strasznych warunków życia i ewentualnej śmierci w nazistowskich obozach pracy), z których jedna znajdowała się w Krakowie, w dzisiejszej dzielnicy Zabłocie.
Co wiadomo o rodzinie Schindlera? Oskar urodził się w Svitavach, mieście, które w 1918 roku przeszło z Cesarstwa Austriackiego do Czechosłowacji. Schindlerowie byli jednak etnicznie Niemcami. Po ukończeniu szkoły średniej w 1924 roku Oskar sprzedawał sprzęt rolniczy, pracując razem ze swoim ojcem, kiedy to poznał swoją przyszłą żonę Emilie, którą poślubił w 1928 roku.
Podejmował się różnych prac dorywczych, m.in. prowadził szkołę jazdy, zanim wstąpił do czechosłowackiej armii. Schindler mieszkał krótko w Berlinie, po czym wrócił do Czechosłowacji i zajął się hodowlą drobiu, którą jednak wkrótce porzucił.
W 1935 roku Schindler dołączył się do pronazistowskiej Partii Sudeckoniemieckiej, a w następnym roku zaczął zbierać materiały kontrwywiadowcze dla Abwehry, niemieckiego wywiadu wojskowego. W 1938 roku został aresztowany przez władze czechosłowackie pod zarzutem szpiegostwa i skazany na śmierć przez rozstrzelanie. Po aneksji obwodu sudeckiego przez Niemcy pod koniec tego samego roku w ramach układu monachijskiego, Schindler został ułaskawiony przez Rzeszę i wszedł w skład Abwehry.
Powstanie fabryki
Po wkroczeniu i zajęciu Polski przez Niemców Schindler udał się do Krakowa, gdzie zaczął aktywnie działać na nowym czarnym rynku. Dzięki sieci niemieckich kontaktów, które zorganizował za pomocą łapówek, udało mu się wydzierżawić fabrykę naczyń emaliowanych, która wcześniej należała do Żydów. Zmienił nazwę fabryki na Deutsche Emaillewaren-Fabrik Oskar Schindler (znana jako Emalia) i z niewielką ilością pracowników rozpoczął produkcję. Trzy miesiące później miał już kilkuset pracowników, z których siedmiu było Żydami. Do 1942 roku prawie połowę pracowników rozbudowanej fabryki stanowili Żydzi, którzy byli uważani za tanią siłę roboczą.
Gdy dowiedział się więcej o tym, jak naziści traktowali Żydów w obozach koncentracyjnych, rozpoczął negocjacje ze swoimi znajomymi z Abwehry, zbierając cenne dla nazistów informacje, które miały uchronić jego pracowników przed deportacją do obozów.
Początkowo fabryka Schindlera produkowała różne przedmioty związane z naczyniami emaliowanymi. Później Schindler postanowił produkować również zestawy stołówkowe i amunicję dla Niemców, ponieważ chciał mieć pewność, że fabryka będzie postrzegana jako integralna część wysiłku wojennego i nie zostanie zamknięta. Celowo nakazał, aby niektóre rodzaje broni zostały unieszkodliwione.
Żydowscy robotnicy w fabryce Schindlera otrzymywali większe porcje żywnościowe niż robotnicy w innych fabrykach zatrudniających robotników przymusowych. Jednak w fabryce nadal występowało wiele trudności. Warunki pracy były dość ciężkie, zwłaszcza na piecach emaliowanych i przy obsłudze kadzi z kwasem siarkowym, z którymi miały bezpośredni kontakt głównie pracownice. Innymi problemami były przeziębienia, a nawet epidemie wszy, które czasami prowadziły do dyzenterii, a nawet tyfusu.
Jak Schindlerowi udało się uratować Żydów
Oskar Schindler był kilkakrotnie aresztowany. Aresztowano go za udział w działalności czarnorynkowej, a nawet defraudację. Działalność ta polegała głównie na wykorzystywaniu zysków z fabryki na zakup żywności dla swoich żydowskich pracowników. W fabryce Schindlera otrzymywali oni większe porcje jedzenia.
Oskar Schindler był wielokrotnie przesłuchiwany przez Gestapo za swoje próby pomocy Żydom. Ponieważ Oskar Schindler miał dobre kontakty, zostawał łatwo zwalniany z więzienia i mógł bez przeszkód kontynuować ratowanie żydowskich robotników.
Krakowscy Żydzi, którzy przeżyli likwidację getta w 1943 roku, zostali w 1943 roku przeniesieni do obozu koncentracyjnego w Płaszowie. Następnie w styczniu 1945 roku Schindler wystąpił o pozwolenie na utworzenie na terenie swojej fabryki podobozu obozu w Płaszowie. Twierdził, że jego pracownicy musieli codziennie przechodzić ponad dziesięć kilometrów z obozu do fabryki. Zwiększenie wydajności pracy w fabryce można było osiągnąć poprzez przewożenie ich tam. Jego argumenty i łapówki zapewniły sukces jego strategii.
Schindlerowi udało się uratować 1200 pracowników, chroniąc ich przed deportacją i śmiercią w obozach koncentracyjnych. Po wojnie Yad Vashem (Izraelski Urząd Pamięci Męczenników i Bohaterów Holokaustu) przyznał Schindlerowi tytuł Sprawiedliwego wśród Narodów Świata za uratowanie tych Żydów.
Na podstawie powieści powstał słynny film “Lista Schindlera”. Oryginalny tytuł brzmiał jako: “Arka Schindlera”. Książka została napisana przez Thomasa Keneally’ego, wydana w 1982 roku i zdobyła nagrodę Bookera.
Jak Schindler żył po zakończeniu swojej działalności
8 maja 1945 roku zakończyła się wojna w Europie, a następnego dnia Schindler i jego żona uciekli z kraju z pomocą kilku uratowanych przez niego Żydów, ponieważ prawda o jego fabryce wyszła na jaw. Schindler był poszukiwany za zbrodnie wojenne w Czechosłowacji, ze względu na swoją wcześniejszą działalność szpiegowską.
W 1949 roku Schindlerowie osiedlili się w Argentynie wraz z kilkoma uratowanymi przez siebie rodzinami żydowskimi. Po wydaniu większości majątku na łapówki, Schindler bezskutecznie próbował zająć się rolnictwem. W 1957 roku zbankrutował, a w następnym roku wyjechał sam do Niemiec Zachodnich, gdzie podjął nieudaną próbę założenia fabryki cementu. Przez resztę życia Schindler żył z darowizn od rodzin żydowskich.
Muzeum w Krakowie
W 2010 roku Fabryka Emalia Oskara Schindlera została ponownie otwarta dla publiczności jako światowej klasy muzeum. W dawnej Fabryce Emalia Oskara Schindlera mieści się obecnie stała wystawa „Kraków pod okupacją hitlerowską 1939-1945”, która jest jedną z najciekawszych i najważniejszych ekspozycji do zwiedzenia w Krakowie. Pokazuje ona zarówno indywidualny, jak i zbiorowy wymiar okropności, jakie wojna przyniosła polskim obywatelom. Jest to obowiązkowe miejsce do odwiedzenia dla każdego, kto choć trochę interesuje się historią.
Opowiada fascynującą historię Krakowa w czasie II wojny światowej – o mieszkańcach poddawanych nazistowskiej propagandzie, Żydach zmuszonych do życia w getcie, ofiarach terroru wojskowego. Twórcom udało się doskonale odzwierciedlić wiele poziomów trudności, z jakimi musieli zmagać się ludzie w tym strasznym czasie.
Muzeum jest zbudowane w wyjątkowy sposób: każda sala jest zaaranżowana tak, aby przypominała konkretne miejsce – ulicę, zakład fryzjerski, obóz pracy, dworzec kolejowy i wiele, wiele innych (jest ich 45). Jest to bardzo ciekawy sposób na trzymanie zwiedzających w napięciu przez cały czas trwania zwiedzania i uczynienie wszystkiego bardziej interesującym. To jak lekcja historii, w którą można po prostu wejść.
Indywidualne historie mieszkańców Krakowa obejmują życie codzienne pod okupacją, losy Żydów, podziemny ruch oporu w mieście i wiele innych, z wykorzystaniem ogromnej ilości dokumentów archiwalnych, zdjęć, nagrań radiowych i filmowych, artefaktów z tamtego okresu oraz dynamicznych instalacji multimedialnych. A inna wydzielona część pierwotnej fabryki przeznaczona jest na pokazy filmowe, wykłady i inne wydarzenia kulturalne.
