Wacław Gajewski był w dużej mierze odpowiedzialny za rozwój genetyki w Polsce, gdzie zapoczątkował badania nad genetyką grzybów w 1958 roku. Naukowiec zauważył kiedyś: „Życie w Polsce może być trudne, ale nigdy nie jest nudne”. Był żywym intelektem i kosmopolitą. Zachował swoją uczciwość i wiarę w ideały w mrocznych czasach, kiedy za jakiekolwiek nieposłuszeństwo lub niezgodę z władzą pozbawiano życia, pisze krakow1.one.
Reakcja władz na pracę Gajewskiego
Wacław Gajewski urodził się w Krakowie w 1911 roku. Ukończył studia biologiczne na Uniwersytecie Warszawskim w 1934, już trzy lata później uzyskał doktorat, a następnie obronił kolejną pracę naukową w Szwecji, obie poświęcone ewolucyjnym aspektom cytogenetyki roślin.
W okresie rządów rosyjskich po okupacji hitlerowskiej był jednym z nielicznych polskich biologów, którzy oparli się presji Stalina i publicznie krytykowali „nową biologię” Miczurina-Łysenki. Z tego powodu został zwolniony z pracy dydaktycznej na Uniwersytecie Warszawskim. Pozwolono mu jednak kontynuować badania w Ogrodzie Botanicznym. W tym okresie pracuje nad swoją słynną monografią „A cytogenetic study on the genus Geum”. Ponieważ łysenkowcy uważali go za wpływowego uczonego, został zaproszony do Moskwy, aby zmusić go do porzucenia radykalnych poglądów, ale bezskutecznie.
W 1956 roku profesor Gajewski powrócił do wykładów na Uniwersytecie Warszawskim, najpierw wykładając botanikę, a następnie genetykę. Wykłady były nieco chaotyczne, ale były bardzo popularne, prowadzone z wielką żywością i entuzjazmem. Wszyscy studenci biologii i rolnictwa w Polsce korzystali z napisanych przez niego podręczników.
W 1958 roku Gajewski relacjonował swoje prace z roślinami na Międzynarodowym Kongresie genetyki w Montrealu. Łysenkowcy nadal byli u władzy, ale ich pozycja słabła. Po kongresie odwiedził genetyków w Stanach Zjednoczonych, w tym jego przyjaciół Ledyarda Stebbinsa i Teodozjusza Dobrzańskiego. Prawdopodobnie mniej więcej wtedy postanowił rozpocząć na poważnym poziomie kierunek-genetyka grzybów w Polsce.
Założenie Zakładu Genetyki i własnej szkoły naukowej
Gajewski założył Zakład Genetyki na Uniwersytecie Warszawskim i kierował nim przez wiele lat. Początkowo niewielki Zakład Genetyki Uniwersytetu Warszawskiego i utworzony przy nim Zakład Genetyki Ogólnej PAN stały się ośrodkami genetyki w Polsce. Ze szkoły założonej przez profesora Gajewskiego wyszło wielu studentów, którzy aktywnie przyłączyli się do pracy, która doprowadziła do światowych odkryć naukowych w latach 50.i 60., takich jak zrozumienie roli DNA i dekodowanie kodu genetycznego, dzięki czemu genetyka stała się osią całej biologii eksperymentalnej.
Był założycielem i kierownikiem Zakładu Genetyki Ogólnej Polskiej Akademii Nauk. Od 1967 roku do przejścia na emeryturę w 1981 roku był dyrektorem Instytutu Biochemii i Biofizyki Polskiej Akademii Nauk. Na tych stanowiskach był odpowiedzialny za szkolenie nowej generacji genetyków. Byli wśród nich Aleksandra Putrament, Anna Kruszewska i Andrzej Paszewski. On i jego uczniowie prowadzili badania nad rekombinacją, regulacją ekspresji genów, mechanizmami naprawy DNA i genetyką mitochondrialną.
Wykłady Gajewskiego, popularne prace oraz podręcznik „Genetyka ogólna i molekularna” wywarły wpływ na światową społeczność biologiczną. Naukowiec brał czynny udział w Radzie Naukowej Instytutu Biochemii i Biofizyki Polskiej Akademii Nauk, był członkiem Prezydium Akademii. Był także prezesem Polskiego Towarzystwa Genetycznego i zasiadał w redakcji Molecular and General Genetics.
